Afganistan’da Ağustos 2021’de yaşanan yönetim değişikliği sonrası Afganistan yönetimi özellikle altyapı projelerine ağırlık verme, başta komşu ülkelerle iyi ilişkiler geliştirme ve özellikle madenler olmak üzere çeşitli alanlarda yatırımcı çekme yoluyla ülke ekonomisini geliştirmeye odaklandı.
Geçen 3 yılda Çinli şirketler, Afganistan’ın önemli maden ve petrol sahalarına yatırım yaptı. Afgan yönetimi, ayrıca komşu ülkeler İran, Türkmenistan ve Özbekistan ile de enerji alanında çeşitli anlaşmalara imza attı.
TAPI Projesinde çalışmalar yeniden başladı
Daha önce hayata geçirilmeye çalışılan ancak güvenlik sorunları ve siyasi istikrarsızlık nedeniyle aksayan TAPI Projesinin Afganistan ayağında çalışmalar Herat vilayetinde tekrar başladı.
Afganistan geçici hükümeti Başbakanı Molla Muhammed Hasan Ahund liderliğindeki üst düzey Afgan heyeti, projenin açılış törenine katılmak üzere Türkmenistan sınırına gitti. Afgan heyeti, Türkmenistan’ın Selim Çeşme bölgesini de ziyaret ederek sınırdaki çalışmaları izledi. Üst düzey Türkmen yetkililerinin de katıldığı Herat’taki programa Türkmenistan Devlet Başkanı Serdar Berdimuhamedov da internet üzerinden katıldı. Projenin başlaması nedeniyle Herat vilayeti genelinde resmi tatil ilan edildi.
Afgan basınına göre, iki ülke yetkilileri konuşmalarında projenin sadece Afganistan-Türkmenistan ilişkilerini değil, bölge ülkelerinin ekonomik ve diplomatik ilişkilerini de geliştireceğini kaydetti.
Afganistan geçici hükümeti Başbakanı Molla Muhammed Hasan Ahund, ülkede uzun yıllar süren çatışmalı ortamın projenin hayata geçirilmesini geciktirdiğini belirterek, “Yıllardan bu yana bugünün gelmesi beklendi. Türkmenistan bu girişimle iki ülke ilişkilerini ve dostluğunu güçlendirdi. Bu, özellikle Afganistan başta olmak üzere iyi komşuluk ilişkileri geliştirdiğine yönelik Türkmenistan yönetiminin iyi niyetle ve akıllıca siyaset izlediğinin bir göstergesidir.” dedi.
Türkmenistan Devlet Başkanı Berdimuhamedov ise “Türkmenistan ve Afganistan’ın iyi ilişkileri devam ediyor. TAPI ve diğer büyük projelerde çalışmaların başlaması sadece Afganistan için değil, aynı zamanda bölge ülkeleri için de faydalıdır. Türkmenistan, Afganistan ile ilişkileri güçlendirme çabasında.” diye konuştu.
Berdimuhamedov, ayrıca projenin Orta Asya’yı Güney Asya’ya bağlayacağını ve bölgedeki güvenlik durumunu da geliştireceğini vurguladı.
Projenin arka planı ve detayları
Enerji alanında Orta Asya’yı Güney Asya’ya bağlamayı hedefleyen TAPI, Türkmenistan’ın Sovyetler Birliği’nden bağımsızlığını kazanmasından bu yana gündemde. Türkmenistan, bu proje ile gazını Afganistan-Pakistan ve nihayetinde Hindistan’a ulaştırmayı planlıyor.
Taraflar arasındaki görüşmelerin ardından projenin Afganistan ayağı ilk olarak 2016’da Türkmenistan, Afganistan, Pakistan ve Hindistan devlet başkanlarının Herat’ta bir araya gelerek düzenlediği törenle başlamıştı. Ancak Afganistan’da yaşanan istikrarsız ortam nedeniyle proje devam ettirilemedi.
Türkmenistan’ın güneyindeki Galkynysh Gaz Sahası’ndan başlayan projenin Afganistan’da Herat, Ferah, Nimruz, Hilmend, Kandahar vilayetlerini geçerek Pakistan’a, oradan da Hindistan’ın kuzeybatısındaki Fazilka şehrine ulaşması planlanıyor.
Toplamda 1814 kilometre uzunluğundaki projenin 821 kilometresi Afganistan içinde olacak. TAPI Projesi, doğal gaz dışında elektrik transferi, fiber optik ağların döşenmesi ve demir yolu hatlarının geliştirilmesi gibi projeleri de barındırıyor.
Projenin Afganistan ayağı iki aşamadan oluşuyor. İlk aşamada Herat bölgesinde boru hatların döşenmesi, elektrik santrallerinin güçlendirilmesi, demiryolu hatlarının inşası ve fiber optik ağların döşenmesi tamamlanacak. İlk aşamanın en fazla 2 yıl sürmesi bekleniyor. Daha sonra ikinci aşamada ise bu çalışmalar Pakistan’a kadar ulaştırılacak.
Toplam maliyeti 10 milyar doları bulan ve yıllık 33 milyar metreküp doğal gaz kapasitesi bulunan projenin Afganistan ayağındaki çalışmaları da Türkmenistan üstlenecek. Afgan yönetimine göre, proje ile en az 12 bin Afgan iş sahibi olacak ve ülke yıllık milyonlarca dolar gelir elde edecek.
Afganlar için “müjde”
Proje ile ilgili TOLO News’a konuşan Afganistan geçici hükümeti Sözcüsü Zabihullah Mücahid, uzun yıllar süren istikrarsızlıktan sonra her türlü altyapı projesinin Afganistan için “müjde” olduğunu söyledi. Mücahid, projenin güvenliğinin sağlanması için Türkmenistan’a garanti verdiklerini, Türkmenistan’ın da projeyi bitireceklerine dair kendilerine söz verdiğini aktardı.
Mücahid, projenin ilk aşaması tamamlandığında 2,5 milyon metreküp doğal gaz kullanacaklarını, sonraki 10 yıla kadar bunu 1 milyar metreküpe çıkaracaklarını kaydetti.
Afganistan Ulusal Elektrik Şirketi Brişna’ya göre, projenin Afganistan ayağındaki ilk aşamasının tamamlanmasıyla Türkmenistan’dan alınan elektrik 60-70 megavattan 120 megavata çıkacak.
İlk aşamasının hayata geçirilmesiyle birlikte Afganistan’ın kuzeyinde enerji ihtiyacının karşılanması ve buradaki sanayi ve tarımsal faaliyetlerin artış göstermesi bekleniyor.