GÖRKEM EVCİ / Haber Merkezi – Trabzon’un Maçka ilçesindeki Sümela Manastırı’nda dokuz yıldır Ortodoks Hristiyanlar tarafından “Meryem Ana’nın göğe yükseliş günü” olarak kutsal kabul edilen 15 Ağustos tarihinde ayin yapılıyor. Ayin, 88 yıl aradan sonra ilk kez 2010 yılında gerçekleştirilmişti. Bu yıl ise 10. kez düzenlenmesi planlanan ayinin iptali için bazı siyasi partilerden çağrılar yapıldı. Zafer Partisi Genel Başkanı Ümit Özdağ sosyal medya hesabından Genel Başkan Yardımcısı Fikret Bayır’ın açıklaması paylaşılarak, ayinin Trabzon’un fethinin yıl dönümünde yapılmasının “kasıtlı ve manidar” olduğu savunuldu.
Yeniden Refah Partisi Milletvekili Doğan Bekin de ayine karşı çıkarak Lozan Anlaşması’nın ihlal edildiğini söyledi. İYİ Parti Sözcüsü Kürşad Zorlu da ayinin derhal iptal edilmesi gerektiğini, ayine izin verilecekse de sürecin yeniden planlanması gerektiğini savundu. Tartışmalar sürerken Fener Rum Patriği Bartholomeos, ayini yönetmek üzere dün Trabzon’a geldi. Ayine Patrik Bartholomeos’un yanı sıra Rusya, Yunanistan ve Gürcistan’dan Ortodoks din adamı ve ziyaretçilerin katılması bekleniyor.
62 yıl sonra tarih değişti
Ayin tartışmasının merkezindeki “fetih tarihi” ise geçtiğimiz yıl 15 Ağustos’ta kutlanmaya başlandı. Trabzon’un fethi daha önce 26 Ekim’de kutlanıyordu. Ancak fethin gerçek tarihinin 26 Ekim 1461 değil, 15 Ağustos 1461 olduğu iddia ediliyordu. Konuyla ilgili ilk olarak 2017 yılında Trabzon’da bir panel düzenlendi. Panele Prof. Dr. Feridun M. Emecen, Prof. Dr. Kenan İnan ve Doç. Hanefi Bostan konuşmacı olarak katıldı. Tarih karmaşası, 2022 yılında Trabzon Valiliği tarafından Türk Tarih Kurumu’nun (TTK) görüşünün alınması ile resmiyet kazanarak sonuçlandı. Fethin yeni tarihi olan 15 Ağustos, Temmuz 2022’de, dönemin Trabzon Valisi İsmail Ustaoğlu, Büyükşehir Belediye Başkanı Murat Zorluoğlu ve TTK Üyesi Prof. Dr. Hikmet Öksüz’ün katıldığı basın toplantısıyla duyuruldu. Böylece, 1960’ta 26 Ekim olarak tescillenen fetih tarihi, 62 yıl sonra değişti. Yeni tarihle ilk kutlamalar geçen yıl yapıldı, aynı gün Sümela Manastırı’nda düzenlediği Meryem Ana Ayini de düzenlendi.
‘Ekimde mümkün değil’
Fetih tarihini gündeme getiren isimlerden Prof. Dr. Kenan İnan, Milliyet’e yaptığı açıklamada 26 Ekim tarihinin İsmail Hakkı Uzunçarşılı tarafından W. Miller kaynak gösterilerek bir yanlış anlaşılma sonucu kayda geçirildiğini belirtti. İnan, şunları söyledi: “Temel noktamız şu; o dönemde ekim ayının sonlarında Karadeniz Bölgesi’nde bir şehrin önüne 100 binin üzerindeki bir ordu gider ve bu işi yapar mı diye baktığımızda bu mantıklı gelmiyor. Fatih Sultan Mehmet’in de bütün seferlerinde nisan ayında sefere çıkıp en geç ekim ayında dönmüş olduğunu görüyoruz. Miller, ‘Trabzon, geç yaz aylarında fethedilmiş olmalı’ diyor. 26 Ekim tarihi, Romanya’da bulunan bir Venedik elçilik heyetine gönderilen bir mektubun varış tarihi. Papalığın belgelerinde de ağustos ayına işaret eden bilgiler var.”
‘Osmanlı’da kayıt doğru’
Prof. Dr. İnan, ordunun yola çıkış tarihi, sefer sırasındaki duraklar ve şehrin kuşatma ve çarpışma olmadan teslim olması gibi bilgiler ışığında fetih tarihin 15 Ağustos olarak hesaplandığını belirterek “Trabzon Vilayet Salnâmesi’nde (yıllık) Osmanlı Dönemi’nde, 15 Ağustos 1461 fetih tarihi olarak verilmiş. Her ne hikmetse bu unutulmuş” dedi.
‘Ekim ayı çok geç bir tarih’
Prof. Dr. Feridun M. Emecen de 2017’de Trabzon’un fetih tarihinin tam belli olması için bir çalışma yapıldığını belirterek şunları söyledi:
“Tam belli değildi fetih tarihi kaynaklara göre. Tarihin belirlenmesi için toplantı yapıldı. Ortaya atılan tarihler içerisinde ekim tarihinin doğru olmadığı anlaşıldı, 15 Ağustos tarihi belirlendi. Ekim ayı çok geç bir tarih fetih için, o tarihte bir donanma harekatı olması mümkün değil. Netice itibariyle tarihi tartışmalar sonrasında yeni bir tarih oraya kondu. Çeşitli veçheleri ile tartışıp bu tarihte karar kılındı. Bununla Sümela’nın bir ilgisi de yok, bu amaçla da bir tarih tayini yapılmadı.”