AYDIN HASAN Ankara – Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan arasındaki telefon görüşmesinde, bayram ve yortuların manevi havasının öne çıkması, normalleşme sürecine farklı bir boyut getirdi. İki lider arasındaki görüşme ocak ayından bu yana ağır tempoda ilerleyen süreçte yol alınmasına ve çıtanın yükselmesine neden oldu.
Görüşmede Paşinyan, Erdoğan’ın Kurban Bayramı’nı kutlarken Erdoğan’ın Paşinyan’a tebrikte bulunduğu Vartavar Bayramı ise 24 Temmuz’da kutlanacak. Ermenilerin beş önemli yortusundan biri olan ve şenlik boyutu ile Anadolu’nun bazı bölgelerinde de kutlanan Vartavar’ın kökeni, Hristiyanlık öncesinde Nuh Tufanı’na kadar uzanıyor.
Sürece destek
Ermenistan konusunda uzmanlığı ile tanınan ve gelişmeleri yakından izleyen Bayburt Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ramin Sadık, Milliyet’e yaptığı değerlendirmede “Ülke liderleri düzeyinde doğrudan son zamanlarda yapılan önemli bir görüşme ve bildiğim kadarıyla bu düzeyde tek görüşme, bir ilk görüşme. Bu da şunu anlatıyor Türkiye ile Ermenistan arasındaki normalleşme süreciyle ilgili devam eden müzakerelerde anlaşılan biraz yol kat edilmiş durumda” dedi. “1 Temmuz’daki son görüşmede de bunu gördük” diyen Sadık, “Paşinyan’ın Türkiye ile normalleşme sürecine destek çıktığını anlıyoruz. Daha önce sadece dışişleri ve özel temsilciler arasındaki görüşmelerin iki ülke liderleri seviyesine kadar çıktığını görüyoruz. Paşinyan, Cumhurbaşkanı’nın Kurban Bayramı’nı tebrik etmiştir. Önümüzdeki günlerde Ermenistan’da Vartavar Yortusu olacaktır. Erdoğan da yortu nedeniyle Başbakan’ı tebrik etmiştir. Böylece iki taraf da devam eden sürece en üst düzeyde desteklerini açıklamışlardı” ifadelerini kullandı.
Diaspora engeli
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bundan sonra artık görüşmelerin üçüncü ülkeler olmadan direkt yapılmasını istemiş olabileceğini kaydeden Sadık, şunları söyledi: “Yapılan açıklamada da bunu okuyabiliyoruz. Dolayısıyla Türkiye görüşmelerin Ankara ve Erivan’da devam ettirilmesinden yana. Avrupa ve Rusya da bu sürece destek verdiklerini söylüyorlar. Diaspora bildiğiniz gibi sözde 1915 olaylarını gerekçe göstererek ortamı germeye çalışıyor. Ermenistan’da muhalefet, diasporadan aldığı destekle Türkiye karşıtlığını sürdürüyor. Paşinyan’ı Ermenistan’ı Türkleştirmekle suçluyorlar. Artık Ermenistan’dan samimiyet bekleniyor. Ermenistan’ın atacağı adımlar önemli rol oynayacaktır. Ermenistan’da bazı güçler, Azerbaycan ile ateşkesi bozarak Türkiye ile sürecin devamını baltalamak istiyor olabilir. Bu süreçte Paşinyan yönetiminin de çok hassas ve dikkatli olması gerekir.”
Erivan’da buluşmanın önünde engeller var
Türkiye ve Ermenistan Normalleşme Süreci Özel Temsilcileri Büyükelçi Serdar Kılıç ve Ermenistan Parlamentosu Başkan Yardımcısı Ruben Rubinyan arasındaki ilk görüşme, 10 Ocak’ta Moskova’da yapılmıştı. Kılıç, Ermeni tarafına görüşmelerin Erivan ve Ankara’da sürdürülmesi teklifinde bulundu. Ancak Ermenistan tarafında bugüne kadar bu teklife olumlu yanıt verilmedi. Ermenistan, görüşmelerin Viyana’da devam ettirilmesini istedi.
Görüşmelerin, ikinci, üçüncü ve dördüncü turları Viyana’da yapıldı. Ermeni yönetimi, iç siyasi kaygılar ve diasporanın etkisi sonucu buluşmaların adresi olarak Viyana’yı tercih etti. 1 Temmuz’da Viyana’da gerçekleştirilen dördüncü buluşmada, Türkiye ile Ermenistan arasındaki kara sınırının iki ülkeyi ziyaret eden üçüncü ülke vatandaşlarının geçişine mümkün olan en yakın zamanda açılması üzerinde mutabakata varıldı. Mutabakata varılan diğer bir husus ise Türkiye ile Ermenistan arasında doğrudan hava kargo ticaretinin mümkün olan en yakın zamanda başlatılması oldu. Özel temsilciler arasında beşinci buluşmanın adresinin de, yine Viyana olması bekleniyor. Ermenistan’ın bugüne kadar Erivan’da görüşmeyi kabul etmediğini hatırlatan Sadık, bunun nedenlerini özetle şöyle açıkladı:
“Maalesef hükümet hem dışardan diasporanın hem de içerden Ermenistan muhalefetinin ağır baskısı altındadır. Ayrıca güvenlik meselesi konusunda da Ermeni hükumeti endişe duyuyor. Erivan’da yapılacak görüşmeden muhalefetin ‘Ermenistan’ı Türkleştiriyorsunuz’ iddiasından kaçınmak için şu anda isteksiz görülebilir… Aslında iki taraf baş başa kalırlarsa ortak anlaşılabilecek hususlar daha çok olabilir. Ancak Ermenistan’ı kendi haline bırakmak istemeyen güçler var, onlar ısrarla Erivan’da görüşlerin yapılmasını istemiyorlar anlaşılan…”