Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Rusya-Ukrayna savaşın çıkmasının ardından yaptığı açıklamada, “Montrö Sözleşmesi’nin verdiği yetkiyi krizin tırmanmasının önüne geçecek şekilde kullanma kararındayız” açıklamasını yapmıştı. Türkiye’nin Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ni uygulaması, Karadeniz’de Rusya ile Batı arasında sıcak bir krizin yaşanmasını engelleyen önemli etkenlerden biri oldu. Karadeniz’e Türkiye, Rusya, Bulgaristan, Gürcistan, Romanya ve Ukrayna’ya kıyısı bulunuyor. Karadeniz’in Türk boğazlarıyla Akdeniz’e, Volga-Don kanalıyla Hazar’a, Kerç Boğazı’yla Azak Denizi’ne, Ren-Tuna kanalıyla Kuzey Denizi’ne, Main-Tuna kanalıyla da Baltık’a bağlantısı var.
NATO güç gösterisi
Açık kaynaklara göre, Rusya Karadeniz’deki deniz filosunu 2014 yılından itibaren giderek güçlendirdi. Karadeniz’de son yıllardaki güç gösterilerinden biri Haziran 2021’de NATO’nun Sea Breeze tatbikatı ile oldu. Bu tatbikatta NATO dışından bazı ülkelerin de bulunduğu 38 ülke yer aldı. Tabikata 32 savaş gemisi, 40 hava aracı ve 5 bin asker katıldı. ABD ve Ukrayna’nın ev sahipliğini yaptığı tatbikata Rusya sert tepki gösterdi.
Türkiye izin vermedi
Söz konusu tatbikatın üzerinden bir yıl geçmeden 24 Şubat 2022’de Rusya-Ukrayna Savaşı patlak verdi. Türkiye, savaşın ardından Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin 19. maddesini uygulamaya koydu. 19. Madde, Türkiye’nin savaşan taraf olmadığı hallerde Boğazların savaşan tarafların askeri gemilerine kapatılmasını öngörüyor. Halihazırda Türk Boğazları savaşan devletler olan Ukrayna ve Rusya’nın askeri gemilerine kapalı. Türkiye, savaşın ardından üçüncü ülkelerin savaş gemilerinin de Karadeniz’e geçişlerine izin vermedi. Ticari gemiler ise bayrağı ve yükü ne olursa olsun Boğazlardan tam geçiş serbestisinden yararlanmaya devam etti. Cumhurbaşkanı Erdoğan, savaşın çıkmasının ardından, “Montrö Sözleşmesi’nin verdiği yetkiyi krizin tırmanmasının önüne geçecek şekilde kullanma kararındayız” demişti. Dönemin Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da “Kıyıdaş olan, olmayan bütün ülkeleri boğazlardan savaş gemisi geçirmemesi konusunda uyardık” açıklamasını yapmıştı.
Barış zamanında; savaş gemilerinin İstanbul ile Çanakkale Boğazları’ndan geçişi için 8 ile 15 gün arasında değişen süre içinde Türkiye’ye bildirimde bulunması gerekiyor. Bildirimler, Dışişleri Bakanlığı Denizcilik-Havacılık-Hudut Genel Müdürlüğü’ne yapılıyor. Bu bildirimden Milli Savunma Bakanlığı’na bilgi veriliyor. İzin verilen savaş gemileri Boğazlar’dan geçebiliyor. Rusya’nın Ukrayna’ya askeri müdahalesinin ardından Boğazlar’dan herhangi bir ülkenin savaş gemisinin geçişinin olmadığı belirtildi.
Gerilim havada çıktı
Karadeniz’de son dönemde yaşanan iki gerilim havada çıktı. Ağustosun ilk haftası, Rusya, Karadeniz’de ABD’ya ait İHA’ya karşı savaş uçağı kaldırdı. 14 Mart’ta ABD’ye ait İHA Karadeniz’e düştü. ABD Avrupa Kuvvetleri Komutanlığı, iki Rus Su-27 uçağının, Karadeniz’de ABD’ye ait MQ-9 tipi İHA’yı taciz ettiğini, uçaklardan birinin çarptığı MQ-9’un uluslararası sulara düştüğünü açıklamıştı. Rusya ise ABD İHA’nın Ukrayna’daki “özel askeri operasyon” nedeniyle uluslararası standartlara uygun olarak tüm hava sahası kullanıcılarına bildirilen geçici durum alanını ihlal ettiği açıklamıştı. Mart 2023’te de Romanya öncülüğünde Karadeniz’de ABD ve NATO askerleririr de katıldığıDeniz Kalkanı Tatbikatı yapıldı.
Sürmene’ye yeni üs
Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, Karadeniz Ereğlisi’ndeki üssün yanı sıra Sürmene’ye üs kurulması çalışmalarını sürdürüyor. Donanma, kesintisiz olarak Karadeniz Uyumu Harekâtı icra ediyor. Karadeniz Uyum Harekatı’nda bulunan TCG Yavuz Fırketeyni, Batı Karadeniz’de araştırma ve sondaj faaliyeti icra eden Kanuni, Yavuz ve Fatih sondaj gemilerine refakat etti. Bu refakati, MSB sosyal medya hesaplarından geçen hafta paylaşıldı.