Ceyda Ulukaya – Women’s Entrepreneurship EXPO’nun son aşaması olan EXPO Capital Quest’e Milliyet’in sorularını yanıtlayan BM Kadın Birimi Avrupa ve Orta Asya Bölge Direktörü Alia El-Yassir, kadın girişimcilerin işlerini büyütmek konusunda en fazla engeli profesyonel ağların içinde yer almakta yaşadığını belirterek, bu tür ağlar oluşturarak bunu telafi etmeye çalıştıklarını söyledi.”
Zorluklara rağmen…
Kadın girişimciliği iş dünyası ekosistemimiz için neden önemli?
Girişimcilik ekonomik büyümenin temel itici güçlerinden biri. Kadınlar tarafından yönetilen işletmeler de bu itici güçte kilit bir rol oynuyor. Ancak kadın girişimcilerin karşılaştıkları deneyimleri erkek meslektaşlarıyla karşılaştırdığınızda çok daha fazla engelle karşılaşıyorlar. Biz de kadın olmalarından kaynaklanan bu engelleri ortadan kaldıracak ve onlara iş dünyasında rekabet etme şansı verecek değişiklikleri gerçekleştirmeye çalışıyoruz. Şu anda gördüğümüz ekonomik büyüme ne olursa olsun, zorluklara rağmen gerçekleşiyor. Dolayısıyla engelleri ortadan kaldırdığımızda ekonomik büyümenin ne kadar büyük olacağını hayal etmemiz gerekir. Bu yüzden bu konuyu ele alıyoruz. Çünkü, bu kadınların da üstlenmek istedikleri bir şey. Onların hayali. Katkıda bulunmak istiyorlar, yenilikçi fikirleri var. İnsanların hayatlarına dokunan fikirleri var ve bunu gerçeğe dönüştürmek istiyorlar. Çoğu zaman daha büyük bir iyilik için ama aynı zamanda iyi bir iş mantığıyla. Bu da iş dünyasının ve ülke ekonomisinin yararına. Dolayısıyla kadın girişimciliğini desteklememiz için çok fazla neden var. Soruyu belki de neden olmasın şeklinde sormalıyız. Neden olmasın? Buna verecek bir cevabım gerçekten yok.
Profesyonel ağlar
Karşılaştıkları zorluklar çerçevesinde kadın girişimciler en çok hangi tür destek sistemine ihtiyaç duyuyorlar?
Kadın girişimcilerin işlerini büyütme becerilerini etkilediğini gördüğümüz şeylerin başında network dediğimiz profesyonel ağların içinde yer alamamak geliyor. Bunun birçok farklı nedeni var. En önemlisi yapısal bir sorun olan kadınların ücretsiz iş yüküdür, çünkü onların zamanını azaltıyor. Oysa bu profesyonel ağlar bir tür olasılıklar ortamıdır ve doğru fırsatlara erişebilmek için bu ortamında olmanız gerekir. Bu daha çok şirketlerin dışında, odaların dışında, insanların ağ kurduğu alanlardır. Ve erkekler genellikle bu tür olasılıkların var olduğu gayri resmi ağlara sahip olma fırsatlarına sahiptir. Bu nedenle, kadınların kendi aralarında bu tür ağlar oluşturarak bunu telafi etmeye çalışıyoruz. Ayrıca, etkinlikte de örneklerini gördüğümüz şekilde, kadın kurucuların başka kadınları istihdam etme ve işlerini büyütme olasılıklarının çok daha yüksek olduğunu biliyoruz. Risk sermayesi şirketlerinde çalışanların diğer kadınlara yatırım yapma olasılığının çok daha yüksek olduğunu biliyoruz. Bu tür alanlar yaratmamız gerçekten çok önemli. Kısacası eşitlik fikrinden bahsediyorsak, dışarıda erkekler ve kadınlar için eşit bir oyun alanı bulunmuyor. Dolayısıyla kadınların karşılaştıkları zorlukları anladığınızda, bu zorlukları farklı bir şekilde ele alabilirsiniz. Ortaklarımızla birlikte yapmayı umduğumuz şey de bu.
Birbirlerini destekliyorlar
Kadın girişimcilerin ayrıca birbirlerine yardımcı olduklarını, birbirlerinden öğrendiklerini de görebiliyoruz.
Kesinlikle. Daha fazla deneyime sahip kadın girişimciler bu deneyimi diğerleriyle paylaşabiliyor. Bence bu etkinlik etrafında gördüğümüz şey bu; kadın girişimciler birbiriyle bağlantı kuruyorlar, birbirinden rehberlik istiyor ama aynı zamanda birbirlerini de destekliyorlar. Birbirlerini motive etmeye yardımcı oluyorlar ve tıpkı Yıldız Holding’den Ali Ülker’in söylediği gibi “Başarısız olduğunuzda ayağa kalkın” mesajını birbirine iletiyorlar. Çünkü bu tür bir enerji ve kararlılık bulmak, tam olarak neyi deneyimlediğinizi ve başarısız olduğunuzda yaşadığınız duyguları bilen ve böylece sizi devam etmeniz için motive edebilecek başkalarına sahip olduğunuzda daha mümkündür ve bence çok önemli bir destektir.
Kadınlardan satın almak
Capital Quest’in yatırım düzeyinde yarattığı etkiye dair gözlemleriniz neler?
Biz de hâlâ öğreniyoruz ve bu tür bir süreci birlikte geliştirmek istiyoruz. Mantıklı olan nedir, kadınları nasıl bir araya getirebiliriz ve aynı zamanda işlerini büyütmek için ihtiyaç duydukları sermayeyi ellerinde tutanlarla nasıl bir araya getirebiliriz? Yatırımcılara yönelik bu sunum konseptini ilk kez geçen yıl pilot uygulama olarak gerçekleştirmiştik. Bu yılki etkinliği oradan öğrendiklerimiz üzerine inşa ettik. Gelecek yıl daha da farklı unsurlara sahip olacağını düşünüyorum. Çünkü yatırımcılarla ve kadınlarla bu deneyimi nasıl daha iyi hale getirebileceğimizi, daha fazla ne yapabileceğimizi konuşacağız. Elbette harika bir iş fikri olsun ve yatırımcı bu fikrin üzerine atlayıp yatırım yapsın isteriz ama günün sonunda bunlar iş kararları. Ve bu bir hayır etkinliği değil. Umuyoruz ki kadın girişimcilere ihtiyaç duydukları sermayeyi elde etme yolculuğunda bir adım daha ileri götürelim. Bu yüzden buna Capital Quest (Sermaye Arayışı) diyoruz. Kadın girişimcilerin bu yolculuğuna medyanın eşlik etmesi de çok önemli; çünkü her şeyden önce bunun pek çok kadın girişimci için ne kadar zor olduğunu kamuoyunun anlamasını istiyoruz. Dolayısıyla sosyal sorumlulukla hareket edip kadın girişimcilerden satın almaya çalışarak onları destekleyecek kararlar alabiliriz. Kadın girişimcilerin yolculuğu ve bu kadınların diğer genç kadınlara ilham vermelerini istiyoruz çünkü onlar küresel bir şirketin başkanı olacak bir sonraki başarılı yöneticiler olabilirler. Neden olmasınlar? Bunu başarabilen pek çok kişi gördük.
YATIRIMCILARIN GÖZÜNDEN
Capital Quest’de kadın girişimcilerin projelerini dinleyen juri üyelerine yatırımcı perspektifiyle değerlendirme kriterlerini ve gözlemlerini sorduk:
‘Engellere karşı çalışma becerisi gördük’
Theresa Niederle
(Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası -EBRD- Baş Ekonomisti):
Kadın girişimcilerle karşılaştığınızda ne kadar farklı olduklarını hemen anlıyorsunuz, işlerine inanıyorlar ve yaptıkları iş konusunda gerçekten tutkulular. Bu da aralarında fark gözetmeyi zorlaştıran bir şey, çünkü herkes son derece tutkulu ve pazardaki ihtiyaçlara hitap ediyor. Dolayısıyla daha çok uygulamaya bakmak gerekiyor. Yani kişi işini nasıl hayata geçireceğini ne kadar biliyor? İşlerinin riskleri ve fırsatları hakkında ne kadar düşündü? Yol boyunca karşılaşabilecekleri kilit adımlar neler? Bazen işi başarılı kılmak için neyin gerekli olduğunu daha az anlayabilirler ve bence böyle bir etkinliğin amacı da bu. Sorular sorarak karşılaşacakları potansiyel engellere hazırlanmalarına yardımcı olmak ki bu çok normal. İşletmelerde başarıyı görmek için karşılaşacakları engellerden bazılarının ne olacağına dair bir farkındalık görmeye, bu zorlukların üstesinden gelmek için kullanabilecekleri becerilerin ya da sunabilecekleri bazı çözümlerin neler olduğunu anlamaya çalışıyoruz. Bu aşamada işletmelerin çoğu tohum aşamasında sayılır. Bu yüzden bence daha çok fikirle ve ekibin bu fikri hayata geçirebilme kapasitesiyle ilgili. Biz de daha çok ikna edici fikirler, tutku ve hepsinin kendi ülkelerinde karşılaştıkları engellere karşı çalışma becerisi gördük.
Ağırlıklı erkekler var
Benim ilgimi özellikle Stem Sisters projesi çekti; çünkü EBRD olarak yeni teknolojilerde, yeşil dönüşümde ve dijital dönüşümde kadınları teşvik etmekle çok ilgileniyoruz. Bunların hepsi Türkiye için de kilit öncelikler. Türk ekonomisinin AB’ye ihracat yapmaya devam edebilmesi için daha yeşil olması gerektiğini biliyoruz. Türkiye’deki KOBİ’ler de dahil olmak üzere devasa imalat sektörünün daha dijital hale gelmesi gerektiğini biliyoruz. Ancak sorun şu ki yeni ortaya çıkan bu meslekler için yeterli iş gücü yok ve iş gücünün olduğu yerlerde de ağırlıklı olarak erkeklerin olduğunu görüyoruz. Dolayısıyla, kız çocuklarının erken yaşlarda bu sektörlere katılımını artırmak gerçekten çok önemli bir çaba. Genelde devlet destekli pek çok program var, belki özel sektörün mentor ya da rol model olarak dahil olabilme imkanı da var ama bu hattan para kazanmanın bir yolunu bulmak ilginç bir yaklaşım.
‘Kadın varsa bu çok iyi bir göstergedir’
Olga Melniciuc
(Business Angel Moldova’nın kurucusu):
Yatırımcı olarak değerlendirmemiz genellikle işin hangi aşamada olduğuna göre değişiyor. Erken aşama girişimler için kurucu ekibe bakıyoruz, adanmışlık ve tutkuya sahip deneyimli bir ekip mi? Piyasadaki trendlerle eşleşen yenilikçi bir fikre sahip mi? Aynı zamanda cazibeye bakıyoruz, yani piyasada ürünün iyi olduğuna dair bir algı var mı? Satılabilir mi ya da satışlar nasıl gidiyor. Birkaç yıllık deneyime sahip şirketlere gidersek, o zaman finansallarına da çok dikkatle bakarız. Etkinlikteki projeler arasından sanırım teknoloji girişimlerinden bazı şirketleri seçerdim. Örneğin Kazakistan’dan gelen pazaryerini gerçekten çok sevdim. Kurucuların 6 yıldan fazla deneyime sahip olmaları önemli. Kurucuları 2 kadın, 1 erkek, bu onların ilk projesi değil. Daha önce başarısız da olmuşlar, bir startup için iyi bir şey, ne yapmayacaklarını biliyorlar. Etkinlikte çok küçük işletmeler de çok büyük fikirler de gördük ama her bir kadın girişimcinin ortak özelliği yaptıkları işe duydukları tutkuydu ve bunu görmek beni gerçekten çok mutlu etti. Bir yatırımcı olarak kadın ve erkeklere farklı gözle bakmam. Çünkü bu ekibi nasıl büyüteceği, ekibin performans kapasitesi ile ilgilidir. Ancak kadınların bir iş yaptıklarında gerçekten çok çalıştıklarını, çok tutkulu olduklarını ve kendilerini işe adadıklarını biliyorum. Genellikle ekipte bir kadın kurucunuz varsa bu genellikle çok iyi bir göstergedir. Bu biraz da benim önyargım ama şunu söyleyebilirim; Bana bir kadın, bir erkek 2 girişimci verseniz ve hangisine yatırım yapardınız deseniz, ikisinin de aynı özelliklere sahip olduğunu düşünürsek, kadını seçerim çünkü iş dünyasında kadınların sayısı erkeklerden çok daha az. Kadınlar erkeklerden daha fazla kadın istihdam etme eğiliminde ve bu da etki yaratıyor. Ayrıca daha duyarlı, daha çalışkanlar ve duygusal zekaya sahipler. Bazen olumsuz olan şey, çok risk almayıp daha yavaş büyüme eğiliminde olmaları ama bu da zaten sektöre bağlı.