Uzay hiç olmadığı kalabalık olmaya başladı. ABD, Hindistan, Çin, Avrupa ve Japonya adeta büyük bir yarışın içinde. Ay’ın güney kutbu ve genel olarak kendisi artık uluslar için bir hedef konumunda. Bu bağlamda Japonya, kısa bir süre önce gerçekleştirdiği fırlatma ile SLIM; Ay iniş aracını ve XRISM; X-ışını teleskobunu uzaya fırlattı. Japonya’dan uzay atılımı
Japonya, SLIM ay aracı ve XRISM uzay teleskobunu taşıyan Japon H-2A roketini 6 Eylül’de Türkiye saati ile 02:42’de Tanegashima Uzay Merkezi’nden fırlattı. Her iki uzay aracı da kalkıştan bir saatten kısa bir süre sonra sırayla programa uygun olarak yörüngelerine yerleştirildi. Japonya, her iki aracı da çift başlıklı tek roket ile uzaya gönderdi.
Her şey plana uygun giderse, bundan birkaç ay sonra SLIM (Smart Lander for Investigating Moon) Japonya’nın ilk yumuşak Ay inişini gerçekleştirmeye çalışacak. Bu, ileride daha büyük hedeflere giden en kritik adımlardan birisi olacak.
Japonya Havacılık ve Uzay Keşif Ajansı (JAXA) yetkilileri görev tanımında SLIM’in “küçük ölçekte hafif bir sonda sistemi elde etmeyi ve gelecekteki Ay sondaları için gerekli olan nokta atışı iniş teknolojisini kullanmayı amaçladığını” yazdı. Proje, daha yüksek işlevli gözlem ekipmanı için ağırlığı azaltmayı ve gelecekteki güneş sistemi araştırma sondalarına yönelik bir bakış açısıyla, kaynak kıtlığı olan gezegenlere inmeyi hedefleyecek.
SLIM ve Ay hedefi
SLIM, esasında sadece 2.4 metre yüksekliğinde, 2.7 m uzunluğunda ve 1.7 m genişliğinde küçük bir uzay aracı. Kalkışta yaklaşık 700 kilogram ağırlığa sahipti, ancak bu ağırlığın yaklaşık yüzde 70’ini itici yakıt oluşturuyor. SLIM Ay’a doğru uzun, döngüsel ve yakıt tasarruflu bir rota izleyecek ve nihayet üç ila dört ay sonra Ay yörüngesine ulaşacak. Ardından, Ay’ın yakın tarafında, 13 derece güney enleminde yer alan 300 m genişliğindeki Shioli Krateri’ne inmeye çalışmadan önce bir ay kadar daha Ay yüzeyini izleyecek. Sonda, Shioli Krateri içindeki bir hedef noktasının 100 metre yakınına inmeyi hedefliyor – bu, önceki Ay iniş araçlarının denediğinden çok daha hassas bir iniş. Amaç, Ay’ı ve diğer gök cisimlerini daha kapsamlı keşiflere açabilecek nokta iniş teknolojisini göstermek. Şimdiye kadar hiçbir uzay aracı bu kadar hassas bir şekilde bir noktaya iniş yapmadı, yapamadı.
JAXA, SLIM iniş aracı sayesinde sadece inmenin kolay olduğu yere değil, istenilen her yere inebilmeyi amaçlıyor. Eğer Japonya başarılı olursa Ay’dan bile daha kıt kaynaklara sahip gezegenlere iniş yapmak mümkün hale gelecek.
SLIM ayrıca inişin ardından Ay yüzeyine fırlatılacak olan iki mini sonda taşıyor. JAXA’nın görev basın kitine göre, bu iki küçük araç görev ekibinin daha büyük iniş aracının durumunu izlemesine, iniş alanının fotoğraflarını çekmesine ve “Dünya ile doğrudan iletişim için bağımsız bir iletişim sistemi” sağlamasına yardımcı olacak. Öte yandan SLIM, JAXA’nın inşa ettiği ilk Ay iniş aracı değil. Ajansın küçük OMOTENASHI aracı, Kasım 2022’de NASA’nın Artemis 1 ay göreviyle birlikte fırlatılan 10 küp uydudan biriydi. Artemis 1 başarılı olurken, OMOTENASHI başarılı olamadı; idarecileri planlanan iniş denemesi için küçük sonda ile iletişim kuramadı. (Diğer Artemis 1 küp uydularının birçoğu da görevlerinde başarısız oldu).
Daha önce de bir Japon iniş aracı Ay’a inmeyi denemişti. Tokyo merkezli ispace şirketinin Hakuto-R iniş aracı Ay yörüngesine ulaştı – özel bir uzay aracı için büyük bir başarı – ancak geçtiğimiz Nisan ayında iniş denemesi sırasında düştü.
Dolayısıyla SLIM’in başarısı tarihi bir başarı olacak. Bugüne kadar sadece dört ülke Ay’a bir sonda indirebildi: Sovyetler Birliği, Amerika Birleşik Devletleri, Çin ve Hindistan.
XRISM, bir X-ışını uzay teleskobu
SLIM her ne kadar heyecan verici olsa da ana görev aslında XRISM. XRISM ( X-Ray Imaging and Spectroscopy Mission) JAXA, NASA ve Avrupa Uzay Ajansı’nın (ESA) ortak bir projesi konumunda. Tam adından da anlaşılacağı üzere teleskop, evreni yüksek enerjili X-ışını spektrumunda inceleyecek. ESA’nın XRISM proje bilimcisi Matteo Guainazzi yaptığı açıklamada, “X-ışını astronomisi evrendeki en enerjik fenomenleri incelememizi sağlıyor” diyor. X-ışınlarının incelenmesi evrenin oluşumu, maddenin evren boyunca nasıl dağıldığı ve galaksilerin merkezindeki kara delikler tarafından nasıl şekillendirildiği sorularını cevaplayabilir.
XRISM uzay gözlemevi özellikle galaksi kümelerini çevreleyen süper sıcak gaza odaklanacak. ESA yetkilileri “JAXA XRISM’i, gökbilimcilerin bu sistemlerin toplam kütlesini ölçmelerine yardımcı olmak için bu gazdan gelen X-ışını ışığını tespit edecek şekilde tasarladı. Bu, bilim dünyasına evrenin oluşumu ve evrimi hakkında bilgi sağlayacak” ifadelerini kullanıyor.
Öte yandan XRISM, Dünya yörüngesinden gökyüzünü inceleyen tek X-ışını teleskobu olmayacak. Örneğin, her ikisi de 1999’da fırlatılan NASA’nın Chandra X-Işını Gözlemevi ve ESA’nın XMM-Newton teleskobuna ek olarak 2012’de fırlatılan NASA’nın NuSTAR teleskobu da şu anda orada bulunuyor.