İnsan hafızasının son derece yanıltıcı olduğu esasında uzun bir süredir bilinen bir gerçek. Geçmiş anıları hatırlamada insan beyninin her zaman doğru olmadığı bilinse de yapılan yeni bir çalışma sadece eski anılarda değil, birkaç saniye önce yaşanan anıların dahi hatırlanmasında beynin zorluklar yaşadığını gösteriyor. Yanlış hatırlama üzerine yapılan araştırmaların çoğu, uzun zaman önce yaşanmış çocukluk olaylarına vurgu yaparak uzun süreli hafızaya odaklanmış ancak Hollanda, İngiltere ve Kanada’daki bilim insanları kısa süreli hafızanın potansiyel yanlışlığına daha yakından bakmak için kapsamlı bir deney yürüttü.
İnsan beyni saniyeler öncesini bile hatırlamakta zorlanıyor
PLOS One’da yayınlanan çalışmada yüzlerce gönüllünün tabii tutulduğu test sonuçları aktarılıyor. Yapılan dört deney boyunca gönüllülere bir dizi harf gösterildi ve onlardan vurgulanan harfi hatırlamaları istendi. Buna ek olarak vurgulanan harflerden bazıları ters halde yansıtıldı ve gönüllülerden bunu da hatırlamaları istendi.
Amsterdam Üniversitesi’nde sinirbilimci olan baş yazar Marte Otten, “Bu çalışma bize göre iki açıdan benzersiz. Birincisi, 0,3 ila 3 saniye önce gerçekleşen olaylara ilişkin hafızayı araştırıyor. Sezgisel olarak, bu anıların oldukça güvenilir olduğunu düşünürüz. İkinci bir benzersiz özellik olarak, insanlara anılarının güvenilir olduğunu düşünüp düşünmediklerini açıkça sorduk – yani yanıtlarından ne kadar eminler?”
Yapılan deneylerde katılımcıların harfleri düzenli olarak ve spesifik bir şekilde yanlış hatırladığı gözlemlendi. İnsanlar tipik bir harf gösterildiğinde hatırlama konusunda genel olarak iyiydiler ve yanlışlık oranları yüzde 10 civarında seyrediyordu. Ancak yansıtılmış (c ile ↄ gibi) bir harfi hatırlama konusunda ise oldukça kötüydüler ve bazı deneylerde yanlışlık oranları yüzde 40’a kadar çıkıyordu. İlginç bir şekilde süre uzadıkça hata katsayısı da artıyor. Ancak bu artış dakikalar ölçeğinde değil yarım saniye ile üç saniye arasında yaşanıyor. Dolayısıyla sadece birkaç saniyede henüz gördüğümüz şeyi hatırlamakta dahi insan beyninin zorlandığı ortaya konuluyor. Marte Otten’e göre yayınlanan bulgular, hafızamızın neredeyse anında önyargılarımız tarafından şekillendirilmeye başladığını gösteriyor. Öte yandan yapılan çalışmanın kesinliği için daha farklı yollarla kısa süreli hafızanın test edilmesinin gerektiği bildiriliyor. Harfler çocukluğumuzdan beri alışık olduğumuz şeyler ve çoğu zaman harflere karşı bir yargı barındırmayız. Otten’e göre sesler, insan yüzü ve mimikleri gibi yargılar barındırdığımız konularda kısa süreli hafızanın araştırılması ve yargıların hafızayı ne derecede şekillendirdiğine bakılması gerekiyor.