Bir gece, normal bir şekilde kuş tüyü yastığınıza başınızı koydunuz ve günün yorgunluğunu atmak için derin bir uykuya hazırlandınız. Uykunuzun belki de en önemli bölümünde kontrol dışı, korkunç bir halde uyandınız.
Bugün, her insanın hayatı boyunca en az bir kere yaşadığı, tekrar etmesi halinde ciddi problemlere yol açabilecek uyku terörünü sizlerle birlikte inceleyeceğiz.
Uyku terörünün kelime kökeni ve genel tanımı
Gece terörü ya da daha sık bilinen adıyla uyku terörü, uyku esnasında yaşanan ya da deneyimlenen her türlü istemsiz davranış olarak tanımlanan parasomnianın en sık rastlanan örneğidir.
Parasomnia, kelime anlamı olarak Yunanca “para” ile Latince “somnus” kelimelerinden oluşur ve “uykuya eşlik eden” gibi bir anlam ile dilimize çevrilir. En sık bilinen parasomnia çeşitleri uyurgezerlik ve uyku terörüdür.
Uyku terörünün bilimsel tanımı ve belirtileri
Çoğunlukla çocuklarda ve çok nadiren yetişkinlerde görülen uyku terörü, bireyin uykuya daldıktan sonra genellikle 2 saat içerisinde çığlık atarak, titreyerek ve korku içerisinde uyanma durumuna verilen isimdir.
Uyku terörünün yaşandığı evre ve gelişmeler
Kişiden kişiye değişmekle birlikte, uyku terörü genelde birkaç saniye ya da birkaç dakika sürer.
Uykunun NREM (non-rem) bölümünde yani uyku ile uyanıklık arasındaki evrede yaşanan uyku terörü; çocukların %40’ında birden fazla kez görülebilirken, bu oran yetişkinlerde neredeyse sıfırdır.
Uyku terörü anında yaşananlar
Uyku terörü esnasında kişi; çığlık atarak ya da bağırarak uyanır, uyandığında kendisini yatak içerisinde oturur bir halde bulabilir. Uyandıktan sonra kalp atışında belirgin bir hız artışı görülür, göz bebekleri genişler ve sıklıkla terlemeye rastlanır. Nadiren de olsa, uyku terörü ve uyurgezerlik birlikte görülebilir.
Uyku terörüne sebep olan faktörler
Bugüne kadar uyku terörünün sebebi net olarak açıklanamasa da bilimsel birkaç teoriden bahsetmemiz mümkün. Teoriler arasında en sık ileri sürülen gerekçe, tahmin edebileceğiniz üzere psikolojik sebepler. Kişi, eğer depresyon yaşıyorsa ya da anksiyete – bipolar bozukluk mevcutsa uyku terörü yaşayabilir.
Diğer teoriyse, kişinin solunum sorunları yaşıyor olmasıdır. Eğer kişi solunum sorunları yaşıyorsa, uyku esnasında nefes alabilmek için fazladan bir çaba gösterir ve çabanın da etkisiyle uyku terörü yaşayabilir.
Diğer yandan uyarıcı, alkol, antidepresan ya da madde kullanmak da uyku terörünü tetikleyebiliyor. Hatta bazen masum bir yorgunluk, seyahat esnasında uyku ya da yeni bir ortamda uyumak da uyku terörünün tetikleyicisi olabiliyor.
Uyku terörünün toplumda görülme sıklığı ve seçiciler
Yapılan bilimsel çalışmalarda tuhaf bir şekilde uyku terörünün genler üzerinden aktarıldığı yani anne ve baba üzerinden genetik olarak çocuklara geçebildiği sonucuna varıldı. Eğer çocuğun anne ya da babasının geçmişinde uyku terörüne rastlandıysa; çocuğun da uyku terörü yaşama oranı çok büyük bir ihtimaldir.
Araştırmalara göre beş ay ve 6 yaş aralığındaki çocukların en az %88’i en az bir kere uyku terörü yaşar. Çocuklukta başlayan uyku terörleri genelde ergenlik çağında azalır ve sona erer.
Her kâbus uyku terörü değil fakat her uyku terörü bir kâbus
Belirtilerinden ya da bıraktığı etkilerden ötürü uyku terörü ile kâbus görmeyi şimdiye kadar karıştırmış olabilirsiniz fakat ikisi arasında çok belirgin farklar bulunmaktadır. En temel fark, kişi kâbus gördüğü zaman uyanır ve uyandığı zaman gördüğü kâbusun neredeyse tamamına yakınını anlatabilecek düzeyde hatırlar. Uyku teröründe ise bu durumdan asla söz edilemez.
Uyku teröründe birey, hem hemen uyanamaz hem de uyanınca genellikle hiçbir şey hatırlamaz ya da nadiren çok küçük detaylar hatırlar. Çok küçük detayların hatırlandığı ihtimal de çok nadiren ve sadece yetişkinlerde görülür.
Yine çok nadiren olsa da kâbusta uyurgezerlik görülmezken; uyku teröründe uyurgezerlik görülebilir.
Ne zaman profesyonel desteğe ihtiyaç var?
Her insanın ömrü boyunca en az bir kere uyku terörü yaşayabildiğinden bahsetmiştik. Çok nadir görülen (örneğin yılda 3-4 kez) çocukluk çağındaki uyku terörü için bir uzmana danışmaya gerek görülmez fakat sıklığın artması durumunda mutlaka bir uzmana danışmakta fayda var.
Ayrıca yetişkinlerde görülen uyku terörleri, çocukluk çağındaki uyku terörleri kadar masum olmayabilir. Bu yüzden yetişkinlerde görülen uyku terörlerinde bir uzmandan bilgi almak için acele etmek daha önemli.
Profesyonel destek almadan önce…
Eğer çocuğunuzun uyku terörü yaşadığını düşünüyorsanız;
Çocuğunuzun uyumaya başladığı saati, uyku terörünün başlangıç saatini, devam etme sürecini ve uyanış saatlerini düzenli olarak not alın. Bir süre bu bilgileri not alın ve uzmana öyle danışın. Bu şekilde uzmanların teşhis koyma ve tedavi süreçlerinde çocuğunuza ve uzmanlara daha da yardımcı olmuş olursunuz. Zaten bu bilgiler olmadan bir uzmana gittiğinizde uzmanların sizden isteyeceği ilk bilgi bu veriler olacaktır.
Yetişkinler için uyku terörü uyarısı
Uyku terörünün çocukluk çağında başlayıp, ergenlik çağında azalarak sona erdiğinden bahsetmiştik. Bu, sık olmadığı müddetçe endişe etmemiz gereken bir durum değil. Eğer çocukluk çağında uyku terörü yaşamayıp yetişkin bir bireyken uyku terörü yaşıyorsak ya da çocukluk çağında başlayan uyku terörleri, ergenlik çağında sona ermediyse; o zaman bir uzmana danışmakta yarar var.
Özellikle de ilerleyen yetişkin uyku terörü örneklerinde çığlık ile uyanma, terleme, nabız artışı gibi durumların yanında; sıklıkla uykuda kıyafetlerini çıkarma, soyunma, uyuduğu yerden farklı bir yerde uyanma gibi belirtiler görülebilir. Bu gibi durumlarda kişiye ilk başta, PSG (polisomnografi) adı verilen uyku testi yapılır ve bu testin sonucuna göre tedaviye yön verilir.
Peki ya sizler daha önce uyku terörünü duymuş muydunuz? Daha önce en az bir defa uyku terörü yaşadığınızı düşünürsek; o an yaşadıklarınız sizde nasıl bir etki bırakmıştı? Devam eden bir uyku terörünüz var mı? Uyku terörü hakkında aldığınız bir tedavi varsa tedavi süreciniz hakkında tecrübelerinizi, uyku terörü hakkında anılarınız varsa da anılarınızı yorumlar bölümünde bizlerle paylaşabilirsiniz.
Kaynaklar: 1 / 2 / 3 / 4 / 5 / 6 / 7 / 8 / 9 / 10 / 11 /