Kahramanmaraş merkezli 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki iki depremin ardından birçok kent etkilenmişti. Doğu Anadolu fayı hakkında konuşan İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa’dan Prof. Dr. Şamil Şen, ABD’de bulunan San Andreas ve Garlock fermuar tipi fay hattının Elbistan fermuar tipi fay hattı ile benzerlik gösterdiğini söyledi.
ABD’li bilim insanlarının bu iki fay hakkında çalışma yürüttüğüne değinen Şen, Marmara’nın da fermuar tipi fay hatlarına sahip olduğuna dikkat çekerek önemli uyarılarda bulundu. Şen, fermuar tipi fay sistemini Türkiye’de ilk defa kendisinin gündeme getirdiğini söyledi.
“MARMARA’DA, SON DEPREMLER GİBİ ÇİFT DEPREM OLABİLİR”
Prof. Dr. Şamil Şen, “Doğa Anadolu fayı ile San Andreas fayının 3 boyutlu gerilme dağılımını burada görüyoruz. Görüldüğü üzere iki fay simetri şekli gibi gözüküyor. Bizim fayımız sol yönlü, San Andreas fayı sağ yönlü. Fermuarın açık kısmı ve kapalı kısmı şeklinde birbirine iki fay benzemektedir. Marmara’da değişik kollar bulunuyor.
İzmit’ten gelen Kuzey Anadolu fayı Marmara denizi içirişinde kollara ayrılıyor. Fermuar şekline benzemektedir. Dolasıyla burada da çiftli deprem, yani son depremlerimiz gibi olabilir. ABD’de bu konuda tartışmalar var. Türkiye’de bu şekilde deprem oldu. Bizde de çiftli deprem olabilir tartışmaları var. Buradan söylemek istediğim, biz fayın mekanizmasını bilirsek hem gelecekte olacak depremleri, artçı depremleri ve buradan elde ettiğimiz verilerle dünyanın herhangi bir yerinde olan depremi modelleyebiliriz.
Modeller çerçevesinde hasar azaltmasına yönelik çalışmalar yapılabilir. Bu modeli şuana kadar öneren olmadı. Ben o bölgelerde çalıştığım için her iki coğrafyayı bildiğimden dolayı, böyle bir modelin işlediğini ileri sürüyorum. Umarım bundan sonra bunu duyan meslektaşlarımız hayata geçirir. Amerikalılar bunu biliyorlar, fermuar fay modeli 2016’da bir dergide çıktı. 2018’de Tibet’teki makalede çıktı” şeklinde konuştu.
“KAHRAMANMARAŞ DEPREMİNDEKİ İNCELEME İSTANBUL İÇİNDE ÖNEMLİ”
Şen, Kahramanmaraş depremindeki incelemelerin olası Marmara depremi için önemli olduğunu vurgulayarak, “ABD’de çıkan New York Times gazetesinde yayımlanan bir makalede Türkiye’de olan depremin incelenmesi ABD için önemli olduğu söyleniyor. Ben de şunu diyebilirim, Kahramanmaraş bölgesindeki depremin incelenmesi olası İstanbul depremi için önemli. San Andreas fayı dünyanın en büyük doğrultu atımlı fayıdır. ABD, Kaliforniya’da Doğu Anadolu fayının iki katı büyüklüğündedir.
Bu iki fayın geometrisine baktığımızda, Malatya’nın güneyinde ve doğusunda iki fay bulunuyor ve bunlar birleşiyor. Fermuar yapısı gibi duruyor. San Andreas fayını çalışanlar daha önceden bunu biliyorlar. Bu geometriye benzeyen San Andreas fayı var. Örneğin Los Angales’in kuzeyinde San Andreas fayı geçiyor. Fermuar şeklinde bir yapı oluşturuyor. Amerikalılar bunu görmüşler ve diyorlar ki; ‘Kahramanmaraş’ta deprem oldu. Los Angeles’ta veya California’da büyük bir deprem olursa, diğer fayda deprem olur mu’ şeklinde tartışmalar var. O yüzden bu benzerlik onlar için önemli” dedi.
ABD’Lİ UZMANLAR TÜRKİYE’DE! İKİZİ KADAR BENZİYOR
Doğu Anadolu Fay Hattı’nda meydana gelen Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremler, ABD’de de inceleme konusu oldu. Bunun da nedeni, Doğu Anadolu Fayı’nın ABD’nin Kaliforniya eyaletinden geçen San Andreas Fayı’na ikizi kadar benzemesi. ABD’nin saygın gazetesi New York Times’ta yayımlanan Henry Fountain imzalı yazıda, bilim insanları, Türkiye’deki depremlerin, Kaliforniya’da meydana gelecek olası depremler konusunda çok öğretici olduğunu belirtti. Yerden ve uydu üzerinden alınan ölçümleri kullanarak analiz yapan ABD’li bilim insanları, Kahramanmaraş merkezli 7.7 büyüklüğündeki depremden 9 saat sonra meydana gelen 7.6 büyüklüğündeki depremin alışılmadık derecede güçlü olduğunu belirtti.
‘GÖRÜLMEMİŞ ARTÇI’
Kahramanmaraş’taki 6 Şubat’taki depremlerden iki hafta sonra Hatay’da meydana gelen 6.4 büyüklüğündeki depremi artçı şok olarak niteleyen Scripps Oşinografi Enstitüsü’nden araştırmacı Debi Kilb, şunları aktardı:
“6.4’lük sarsıntıda, 7.7’lik depremin enerjisinin yüzde 1’inden daha azı açığa çıktı, bu beklenebilecek bir artçı şoktu. Ancak Kahramanmaraş merkezli ilk depremden sonra meydana gelen 7.6’lık artçı şok olağandışı. Ana depremin büyüklüğü ne olursa olsun, en büyük artçı şokun yaklaşık bir birim daha küçük olması beklenir. Yani 7.7 büyüklüğünde bir deprem için 6.7 büyüklüğünde bir deprem beklerdik. 7.6 büyüklüğündeki bir artçı şok, en büyük beklenen sarsıntıdan 10 kat daha güçlüydü. Böylesine görülmemiş bir artçı sarsıntının nedeni ise ilkinden ayrı bir hay üzerinde olmasından kaynaklanıyor.”
LOS ANGELES İHTİMALİ
Haberde bilim insanlarının bu “olağandışı” artçı depremden öğrendiklerini San Andreas Fayı’nı incelerken göz önüne almaları gerektiği kaydedildi. Kaliforniya’nın yakın tarihinde Kahramanmaraş’taki ilk deprem kadar güçlü sadece iki depremin meydana geldiği belirtilirken, bunlar 1906 yılında 7.9 büyüklüğündeki San Francisco depremi ve 1857 yılında benzer büyüklükteki Los Angeles’in doğusundaki Fort Tejon depremi olarak sayıldı. Her iki deprem de Kaliforniya’nın kuzeyinden güneyine doğru uzanan yaklaşık 1300 kilometrelik San Andreas Fay Hattı’nda meydana gelmişti. Jeolojik araştırmalarda, önümüzdeki 30 yıl içinde Los Angeles bölgesinde 7.5 büyüklüğünde bir deprem olma ihtimali yaklaşık yüzde 30, San Francisco körfez bölgesinde ise yüzde 20 olarak öngörülüyor.
TRANSFORM FAYLAR
Doğu Anadolu Fay Hattı’nın San Andreas’a benzerliğiyle ilgili, “Her iki fay da geçtikleri deprem bölgeleri, uzun ve büyük bir fay olmaları ve çok sayıda daha küçük ikincil fay hatlarına sahip olmalarıyla benzerlik taşıyorlar” denildi. Ayrıca her iki hattın da birçok farklı yöne doğru hareket etme eğilimindeki daha kısa faylarla dolu olduğu da vurgulandı. Her iki fay da, dünyanın büyük kabuk plakalarından birinin yavaşça diğerinin yanından hareket ederek geçtiği sınırda oluşan streslerin ürünü olan “transform faylar” olarak tanımlanıyor. Daha önce ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu’nda görev alan ve şu an danışman olarak çalışan bilim insanı Ross Stein “Türkiye’deki depremlerden çok fazla şey öğreneceğimize şüphe yok” dedi.
KALİFORNİYA’DA 2.5 MİLYON KİŞİ RİSK ALTINDA
Türkiye’deki depremler ABD’nin Kaliforniya eyaletinde de deprem riski ve binaların dayanıklılığını tekrar gündeme getirdi.
ABD yerel basınında “Kaliforniya’daki binlerce bina, Türkiye’de yıkılan yapılarla aynı kusurları paylaşıyor” ifadeleri kullanılırken, bu eyalette “yumuşak kat” bulunan en az 100 binanın yer aldığı ve buralarda 2.5 milyon kişinin yaşadığı vurgulandı. 1994 yılında Kaliforniya’da 6.7 büyüklüğündeki depremde yumuşak katlara sahip 200 bina çökmüş ve 57 kişi hayatını kaybetmişti.
ARAŞTIRMACILAR BÖLGEYE AKIN ETTİ
Türkiye’deki depremlerin ardından yabancı bilim insanları da sismolojik olayı incelemek için bölgeye geliyor. Kahramanmaraş’taki depremlerden birkaç gün sonra Kaliforniya merkezli deprem araştırma grubu “Depremlerden Ders Çıkarmak” (Learning From Earthquakes), veri toplamak ve bölgeyle Kaliforniya’daki sismik yapı arasındaki benzerlikleri incelemek için depremin merkez üssüne gitti. Bölgede 100’e yakın Türk uzmanla birlikte araştırmalarını sürdürüyorlar. ABD’de “Deprem Kadını” olarak tanınan sismolog Dr. Lucy Jones da Kaliforniya’nın bir gün Türkiye’dekine benzer bir sismik olay yaşayabileceğini belirterek, “Çünkü pek çok bina bu tür bir yıkıma dayanacak şekilde inşa edilmedi” ifadelerini kullandı. Kaliforniya Üniversitesi’nden Profesör Jonathan Stewart, 6 Şubat depremlerinde gözlemledikleri en ilginç olayı, “olağanüstü miktarda sıvılaşma” olarak açıkladı. (MİLLİYET / DIŞ HABERLER SERVİSİ)