Ceyda Ulukaya – Dünyada elektronik atık çöplüğü devasa boyutlara ulaştı. Son 12 yılda dünya genelinde e-atık miktarı yaklaşık 2 katına çıkarak 62 milyar kilogram (kg) oldu. Bu peş peşe yerleştirildiğinde Ekvatoru saracak kadar uzun bir hat oluşturabilecek bir miktar. Birleşmiş Milletler Küresel e-Atık Monitör raporuna göre, 2022’de küresel çapta oluşan elektronik atığın sadece 13.8 milyar kilosu toplanıp çevreye duyarlı bir şekilde geri dönüştürüldü.
TÜRKİYE’DE 1077 MİLYON…
Türkiye’de ise kişi başına 12.7 kiloyla toplam 1077 milyon kilo e-atık üretildi. E-atıkların toplanma ve geri dönüşüm oranı ise yüzde 17’de kaldı. E-atık raporuna göre, 2010’da 34 milyar kilo olan e-atık miktarı her yıl ortalama 2.3 milyar kilo artarak 62 milyar kiloya ulaştı. Bu atıkların 31 milyar kilogramı metal, 17 milyar kg’ı plastik, 14 milyar kg’ı ise diğer malzemelerden oluşuyor.
37 MİLYAR DOLARLIK KAYIP
Mevcut e-atık yönetimi uygulamalarıyla 2022 yılında dünya genelinde yaklaşık 28 milyar dolar değerinde metal ikincil hammaddeye dönüştürülmesini sağladı. Buna ek olarak geri dönüşümle önlenen sera gazı emisyonlarından (23 milyar dolar) elde edilen toplam fayda, e-atık işleme maliyetlerinden (10 milyar dolar), insan sağlığı ve çevreye yönelik dışsallaştırılmış maliyetlerden (78 milyar dolar) düşüldüğünde, dünyadaki mevcut e-atık yönetimi uygulamalarında 37 milyar dolar tutarında net bir kayıp ortaya çıkıyor. Rapor, 2010’da 8 milyar kg olan e-atık toplama ve geri dönüşüm miktarının ise her yıl yalnızca 0.5 milyar kg artarak 13.8 milyar kg’a ulaştığını gösteriyor. Bu da e-atıkların geri dönüşüme göre 5 kat hızlı arttığını gösteriyor. En yüksek geri dönüşebilen ürünler buzdolabı, çamaşır makinesi gibi büyük ekipmanlar ile ekran ve monitörler.
EN ÇOK AVRUPA EN AZ AFRİKA
2022’de en fazla e-atık üreten (kişi başına 17,6 kg) ve üretilen e-atığın yüzde 42,8’le en yüksek geri dönüşüm oranına sahip bölge Avrupa. Afrika ise hem e-atık üretimi hem de geri dönüşümünde en düşük oranlara sahip. Raporda, artan elektronikleşme, yüksek tüketim, sınırlı onarım seçenekleri ve yetersiz e-atık yönetim altyapısı nedeniyle e-atık miktarının 2030’da 82 milyar kg’a ulaşacağı ve bu miktarın en az yüzde 38’inin geri dönüşümünün sağlanması gerektiğine işaret ediliyor. Bunun için elektrikli eşya üreticilerinin uzun ömürlü ve geri dönüşüm odaklı ürün tasarlamaları ve e-atıkların toplanması ve geri dönüşümünde daha fazla sorumluluk almaları gerektiği vurgulanıyor.
E-ATIKLAR NELER?
Kullanım ömrü dolmuş olan ve elektrikli bileşenlere, bir güç veya pil kaynağına sahip tüm ürünler e-atık kabul ediliyor. Buzdolabı, çamaşır makinesi, klima, saç kurutma makinesi gibi elektrikli cihazların yanı sıra ampul, lamba gibi aydınlatma araçları, su ısıtıcısı, tost makinesi, elektrikli diş fırçası gibi küçük ev aletleri ve bilgisayar, cep telefonu, kablosuz kulaklık gibi cihazlar da bu kapsama giriyor. Piller ve diğer elektrik depolama cihazları ise farklı dönüşüm işlemleri gerektirdiğinden bu kapsama girmiyor.
NE YAPMALI?
Atık elektrikli ve elektronik eşyaların kontrolü yönetmeliğine göre, belediyeler evsel e-atıkları toplayarak getirme merkezlerinde biriktirmek ve bunları lisanslı işleme tesislerine göndererek geri dönüşümünü sağlamakla yükümlü. Bunun için bağlı bulunduğunuz ilçe belediyesiyle iletişime geçerek e-atığı adresinizden almasını isteyebilirsiniz. E-atıkları teknoloji marketlerindeki e-atık kutularına atarak da geri dönüşümünü kolaylaştırmak mümkün. Türkiye merkezli mobil girişim Mol-e aracılığıyla da uygulama üzerinden e-atığınızın fotoğrafını göndererek adresinizden alınmasını talep edebilirsiniz.